Buridan'ın Eşeği

Buridan'ın eşeği metaforu 1300'lü yıllarda yaşamış Fransız filozof Jean Buridan'ın bir düşünce egzersizi ürünü. Buridan mantık ve felsefeyle uğraşmış kitapları 16. yy'a kadar kitapları çok etkili bir bilimadamı. Buridan aynı kalitede, aynı miktarda, eşeğe uzaklığı aynı mesafede olan bir ot ve bir kova suyun eşek için nasıl bir zorluk çıkaracağını tartışmış. Bu düşünce egzersizi dönemin ve modern felsefenin düşünürleri tarafından çeşitli şekillerde yorumlanmış. Kimisi eşek sonunda bir seçim yapar derken kimisi eşek bir seçim yapamaz ve olduğu yerde kalarak ölür der. "Karar felci" (decision paralysis) kavramıyla bugün de tartışılan şey Buridan'ın eşeğidir. 

Buridan "Ocham'ın usturası" prensibinin geliştiricisi William'ın hem öğrencisi hem hayranı olarak böyle bir düşünce egzersizi geliştirmiş. Orta doğu coğrafyasında buna benzer anlatımlar olsa da bu egzersizin en iyi ifadesi "Buridan'ın eşeği" olmuş. Karar felci kavramı artık yeni dönemin, kişisel gelişim, new age akımlarının bir ürünü gibi görünse de işin bilimsel tarafı tatmin edici. Beyin seçenek artınca bir çıkmaza giriyor. Karar felcine dair yapılan deneylerde Buridan'ın eşeği olduğu yerde maalesef geberiyor. 

Kararsız kalınan anlarda en klişe çözüm doğru geliyor. "En kötü karar kararsızlıktan iyidir." Belki bir yazı-tura da yapılabilir. Ya da "hale güvenmek" gerekir. Zaten bir yerde sana doğru olan yaptırılır.
Refik Tırpan ALTAY