Sıkıysa Düşünün

Düşünmek insanı diğer canlılardan ayıran özellik. Peki dilimizde düşünmek ne demek? Hayale dalmak, düşlemek... Peki düşünmek kelimesinin kökü olan düş ne demek? Uyurken zihinde beliren olay, rüya, gerçek olmayan şey, imge... İnsanı diğer canlılardan ayıran özellik için seçtiğimiz kelime, bu işin ciddiyetini taşıyabilecek güçte mi sizce?

Peki dilimizde düşünce ne anlama geliyor? Düşünce kelimesi Ahmet Vefik Paşa'nın Lehce-i Osmani'sinde efkar, endişe olarak tanımlanmış. Nişanyan Sözlük'teki bilgiye göre düşünce kelimesinin "fikir" anlamı 1920'lerden itibaren ağır basmaya başlamış. Amma da yapmış Nişanyan, nerede ağır basmış bu düşünce kelimesinin "fikir" anlamı? Hani şu basılan ama okunmayan kitaplarda mı? Sen 1920'lere kadar bir kelimeyi efkar, endişe anlamında kullanmışsan sözlükte anlamını mütalaa, fikir, idea, ide yaptın diye millet hemen "Haa düşüncee! Tamam ya. Düşünüyorsan başımızın üstünde yerin var." demeyecek. Gidecek Rodin'in Düşünen Adam heykelinin kopyasını Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi'nin bahçesine koyuverecek. Çok düşünme kafayı yersinler havada uçuşacak sonra.

Şimdi ben size "İnsanı diğer canlılardan ayıran özellik için bakın İngilizcede, Almancada şöyle bir kelime kullanılıyor..." deyip o kelimeleri etimolojik açıdan incelemeyeceğim. O kelimeleri siz araştırın, bulun inceleyin. Konserve bilgi olmasın. Tadını, tuzunu, ekşisini siz belirleyin.

Bir şairimiz şöyle diyor: "Thomas Hardy'nin dilinde elmanın ortasında kalan, çekirdeklerin bulunduğu yenmeyen kısmına core adı veriliyor, yani öz, esas, nüve. Biz Türkler ise aynı şeyi eşelek diye adlandırıyoruz.". Elindeki elmayı sadece yemeye odaklanırsan, bu elma nasıl oluştu ve tekrar nasıl oluşabilir diye akıl etmezsen elmanın özüne, yiyemediğin kısmı anlamında eşelek dersin. Ama akıl edersen orası senin için öz, esas, nüve olur. Böylece ne yediğini de bilirsin nasıl üreteceğini de.

Fikre de, tasavvura da, mülahazaya da, ideye de, ideaya da, sıkıntıya da, kaygıya da, tasaya da düşünce demişler. Düşünsem mi bilemedim şimdi!

Kaynaklar:
Nişanyan Sözlük - Düşünce
Nişanyan Sözlük - Düşünmek
TDK Güncel Türkçe Sözlük - Düş
TDK Güncel Türkçe Sözlük - Düşünce
TDK Güncel Türkçe Sözlük - Düşünmek
İsmet Özel - Şiir Okuma Kılavuzu

Nizamettin Hayyam VURAL