Kumarbaz Yanılgısı (Bias)

Tabiat düzen içinde hareket eder. Zihin de çoğu zaman tabiatın bu akışı ile akar. Fakat zihnin akışı görmeden yanlış argümanlar da üretir. Zihnin ilk bakıldığında gerçekçi görünen fakat ikinci kez bu kez gerçekle bakıldığında doğru olmadığı anlaşılan argümanlarına safsata deniyor. Safsataların onlarca farklı türü var; kumarbaz safsatası da bunlardan biri. Arkaya beş kez atılan madeni para beş kez üst üste tura geldiğinde zihin sonraki atışta tura gelme olasılığının daha yüksek olduğunu değerlendirir. Halbuki her atışta yazı veya tura gelme olasılığı eşittir, bir atışın diğer atışa hiç bir şekilde etkisi yoktur. 

"Bu kez farklı olacak" argümanını ortaya koyarken elimizdeki veriler kumarbaz safsatası örneğindeki gibi olmamalı. Önceki seferlerde yaşanan olaylar, zamanın ve kültürün etkisi bu sefer aynı düzeyde mi? Hayatındaki her unsur zamanla geriye doğru giderken yaşayacağın bir "iyi" hadise diğerlerini de etkilemeyecek. 

"Her seferinde böyle oldu bu kez de böyle olacak." Bu da benzer bir yanılgı olabilir. Önceki her düzlemdeki unsurlarla şimdi ki aynı mı? Markette satılan ürünlerin kalitesi giderek azlıyor, tağşiş giderek artıyor. Marketin dizaynının, raf düzeninin değişmesi ile ürünlerin kalitesi değişmiyor. Ürünü üreten firma isim değiştirdiğinde de başka unsurlara tekrar bakmak gerekir. 

Kumarbaz safsatası sıradan zihnin ürettiği safsata türlerinden biri. İçinde yaşanılan kültür safsatalara, yanılgılara, yanlış ön kabullere ne kadar yatkınsa zihnin kendini doğru çalıştırması o kadar zorlaşıyor. Sen üst bir zihin yeteneğine geçtiysen de beraber yaşadığın insanların etkisiyle o yeteneği kaybetme riskin her zaman var.
Refik Tırpan ALTAY