Cash Yapayım Derken Göz Çıkarmak

Cumhurbaşkanının bir gün çıkıp 50, 100 ve 200 liralık banknotların tedavülden kaldırıldığını açıkladığını hayal edin. Üstelik eski banknotları değiştirmek için de çok kısa bir süre veriliyor ve bu işlemin de günlük limiti çok düşük tutuluyor. Ülkemizde olmasa da başka bir ülkede bu durum yaşandı. Hindistan başbakanı Modi kara parayla mücadele etmek için 2016’nın Kasım ayında dolaşımdaki banknotların %90’ını oluşturan 500 ve 1000 rupilik banknotların tedavülden kaldırıldığını açıklar. Bu değişikliğin amacı insanların yastık altındaki paralarını banka hesaplarına yatırmalarını teşvik edip piyasadaki paraların resmi olarak takip edilebilmesini sağlamaktı. Ama bu yöntem birçok insanı mağdur hale getirdi ve Hindistan’ın ekonomik gelişimini sekteye uğrattı. Ayrıca kara parayı da uzun vadede engelleyemedi.

Hindistan Merkez Bankası, eski banknotların 30 Aralık 2016 tarihine kadar elli günlük bir süre içinde bankalara yatırılması gerektiğini açıklar. Nakit ihtiyacı varsa da belli bir limite kadar eski banknotlar yenileriyle değiştirilebilecektir. 8-13 Kasım tarihleri arasında kişi başı 4000 rupi olan bu takas limiti 14-17 Kasım tarihleri arasında 4500 rupiye yükseltilir ve 18-25 Kasım tarihleri arasında bu limit 2000 rupiye düşürülür. Hükümet daha önce, bu limitlerin yükseltileceğini açıkladığı halde 25 Kasım'da banknot değişimi tamamen durdurulur. Bu şekilde gitgide eski paralardan kurtulmanın zorlaşması ve bankadan para çekme limitlerinin uzun süre düşük tutulması ekonomiye büyük bir yük getirir.

Hindistan’ın BSE SENSEX ve NIFTY 50 adlı en önemli borsa endeksleri duyurudan sonraki gün yüzde 6'nın üzerinde düşer ve ülkenin gayri safi yurt içi hasılası gerilemeye başlar. Yaklaşık 1,5 milyon kişi bu süreçte işsiz kalır. Bir anda tedavüldeki büyük paranın geçersiz hale gelmesi ve sadece kimlik kartı olanlara, kartlarını göstererek küçük miktarda para değiştirme ve para çekme limitleri konması, 300 milyon insanın bırakın banka hesabını kimlik kartının bile olmadığı ülkede büyük kaos yaratır. Özellikle küçük işletmelerin sadece nakit ödeme kabul ettiği ülkede birçok insan çaresiz durumda kalır ve küçük işletme sahipleri tek tek batmaya başlar. Aniden ve zamansız alınan bu kararla gözü dönen insanlar ciddi güvenlik problemleri yaratmaya başlarlar.

Zamanlama hatasına bir örnek olarak bu kısıtlamaların tam düğün sezonuna günler kala alınması verilebilir. Düğün sezonunun yaklaştığı günlerde 4000 rupilik nakit dönüştürme limiti getirilmesi yüzünden düğün takıları ve eşyaları almak için yeterince vakit kalmaz ve bu sektörde ciddi sıkıntılar ortaya çıkar. Alınan kararın aniliği ve para yatırma limiti yüzünden bir diğer mağdurlar da turistler olur. Ellerindeki geçersiz banknotları dönüştürme vakitleri olmadan seyahat süreleri bittiği için ellerindeki para bir anda değersiz kağıt parçası olarak kalır. Turistlere havaalanında paralarını dönüştürme fırsatı tanınsa da buna da limit konur: kişi başı 5000 rupi.

Özellikle Orta Doğu ve Asya toplumlarında bu tür akıl dışı kararların daha yoğun görüldüğünü ve aynı hataların tekrar tekrar yapıldığını görüyoruz. Bırakın diğer devletlerin krizlerinden ders almayı kendi atalarının çektiği sıkıntılardan da ders almayıp onların hatalarını aynen tekrarladıklarını görüyoruz. Kalifiye olmayan, ciddi bir akademik arka planı olmayan ve çevresinde onu besleyecek danışmanları olmayan liderler, büyük bir özgüvenle bu tür absürt yöntemleri deneyebilirler. Doğal olarak da sonuç felaketle sonuçlanır.

Ancak ve ancak gerçek uzmanlıklara sahip donanımlı insanların yüksek kademelere yerleştiği bir devlette işler olması gerektiği gibi gider, kararlar insanları mağdur etmeyecek, en azından olabildiğince az insanı mağdur edecek şekilde alınır. Bu dönüşüm sağlanmadığı sürece tarih kendini tekrar edecektir.

Kaynak:
https://www.bbc.com/news/world-asia-india-37983834
https://www.bbc.com/news/world-asia-india-37921672
https://economictimes. indiatimes.com/.../art.../55317768.cms
https://en.wikipedia.org/.../2016_Indian_banknote... (linkler arızalı)

Mazhar F. GÜR 29.09.2021 (Proje 99)