Hafızamızı Nasıl Güçlendirebiliriz?

Unutkanlıktan yakınıyoruz. Bir sınava hazırlanırken okuduklarımızı unuturuz, yeni tanıştığımız insanların ya da az görüştüğümüz insanların isimlerini unuturuz, beğenerek okuduğumuz romanlarda geçen olayları unuturuz. Neden böyle oluyor? Beynimizin kapasitesi bu kadar dar mı? Hayır değil. Beyindeki aşağı yukarı 3 milimetrenin yüz binde biri (0,03 mikron) kalınlığında olan sinapslarda - yani sinir hücreleri arasındaki kavşaklarda - yaklaşık saniyenin yüzde biri sürede bilgi alışverişinin yapıldığını ve beynimizde bu sinapslardan yaklaşık 1 katrilyon tane olduğunu biliyoruz. Tek başına bu bilgiyle bile hafıza konusundaki bu zafiyetin sorumlusunun beynimiz olamayacağını anlayabiliriz. Demek ki bu makine çok üstün bir teknolojiye sahip ama biz bunun hafıza özelliğini nasıl çalıştıracağımızı bilmiyoruz.

Bir bilgiyi aklımızda tutmaya yardımcı olan çeşitli teknikler var. Ama baştan söyleyelim, bir bilgiyi aklımızda tutabilmenin ilk şartı o bilgiyi gerçekten önemsemek. Beynimiz bizim ciğerimizi biliyor, o bilgiyi öğrenme konusunda yeterince istekli değilsek o bilgiyi tutmak için çok fazla enerji ayırmıyor. Yine bu tekniklerin her tür bilgiyi hafızaya kaydetme konusunda etkili olmadığını, bilginin çeşidine göre etkisiz kalabildiğini de baştan söyleyelim. Şimdi bu tekniklerden başta gelen üç tanesine göz atalım.

1- Bağlama Tekniği
Kelimeleri sırasıyla hatırlamada kullanılan yöntemdir. Kelimeler abartılı, absürt görsel unsurlar içeren, ses ve koku gibi unsurlar da eklenerek olabildiğince her duyuya hitap eden bir kurguyla hikayeleştirilir ve zihinde hareketli olarak canlandırılır. Örneğin otobüs, heykel, gazete, yağmur, kapı, saat, kasa, düğün kelimelerini sırasıyla hatırlayabilmek için şunun gibi bir hikaye uydurabiliriz: “Sarı renkli büyük bir otobüsün içinde büyük bir insan heykeli uzanır. Heykelin baş kısmı, bir gazeteyle örtülmüştür. Gazetedeki bir resimde yağmur yağmaktadır ve bir ev vardır. Bir anda resmin içine gireriz, evin kapısının üzerinde bir saat vardır. Hemen içeri gireriz ve karşıda bir kasa görürüz. Kasadan davul, zurna sesleri gelmektedir. Kasanın kapısını açınca bir düğün manzarası görülür.” Bu teknikle çok daha fazla kelime, sırasıyla, uzun süreli olarak hafızaya kaydedilebilir.

2- Akrostiş Tekniği
Zor hikayeleştirilen terminolojik kelimeleri hatırlamada etkili tekniktir. Ezberleyeceğimiz kelimelerin ilk harflerinin geçtiği kelimelerle bir cümle oluşturulmasına dayanır. Örneğin periyodik cetveldeki 1A grubu elementlerini ezberlemek için: “Haydarpaşa Lisesi’nin Namussuz Kimyacısı Rabia’nın Cesedini Fırlattı.” cümlesini üretiriz.

3- Hafıza Sarayı Tekniği
Sherlock Holmes’tan aşinalık kazandığımız bu teknikte bir mekan hayal edip veya yaşadığımız çevreyi mekan olarak kullanıp hafızamıza kaydetmek istediğimiz bilgilerin görsel temsillerini mekanın belirlediğimiz yerlerine zihnimizde yerleştiriyoruz. Hayali bir mekandan ziyade yaşadığımız çevreden bir mekan seçmek en azından bu tekniğe yeni başladığımızda daha etkili olabilir. Mekan olarak evimizi, işe gidiş yolunu veya çalıştığımız yeri kullanabiliriz. Örneğin Osmanlı padişahlarını sırasıyla ezberlemek istiyorsak eve girdiğimiz andan itibaren rutin olarak geçtiğimiz yerlerde padişahların portrelerini gözümüzde canlandırabiliriz. Daha kalıcı olması için isimlerinin çağrıştırdığı hayali görseller de ekleyebiliriz. Örneğin holdeki aynaya baktığımızda aynada bir kanun enstrümanı hayal edersek hatta aynaya baktığımızda bir kanun melodisi çaldığını hayal edersek Kanuni Sultan’ın sırasını aklımızda tutma ihtimalimiz artar. Bu şekilde sürekli o mekanda padişahların görsel temsillerini hayal ederek kısa sürede sıralamayı ezberleyebiliriz.

Özet olarak bu tekniklerden şu çıkarımı yapabiliriz: Bir bilgiyi hafızamıza kaydetmek için görme, işitme, koklama gibi olabildiğince fazla duyuyu işin içine katarak sık tekrar yapmamız gerekiyor. Ne kadar çok bağlantı kurarsak o kadar çok sinaps işin içine dahil olur ve bilgi o kadar kalıcı hale gelir.

Bu tekniklerin her zaman etkili olamadığını söylemiştik. Ama bu tekniklerden beyindeki hafıza mekanizmasının nasıl çalıştığına dair ipuçları elde etmiş olduk. Örneğin KPSS’ye hazırlanıyorsak elbette tüm konuları bu tekniklerle öğrenmemiz mümkün değil. Ama olabildiğince fazla bağlantı kurmanın faydalı olduğunu da öğrenmiş olduk. Okuduğumuz konuları günlük hayatla bağdaştırarak, okuduğumuz romanlarda çalıştığımız konuyla ilişkili şeylere rastladığımızda hemen bağlantı kurmaya çalışarak ve o bilginin ayrıntılarını hatırlamaya çalışarak hafızamızı oldukça kuvvetlendirebiliriz. Daha fazla bağlantı kurabilmemiz için, bir yandan edebiyattan da uzaklaşmamak, genel kültür çalışmaları yapmak zaman kaybı olmaz. Tam tersine o bilgileri kalıcı öğrenmemize yardımcı olur. Tabii istekli olma meselesini de unutmamamız lazım. Bir konuya çalışırken gelecek kaygısını bir kenara koyup bir ilim öğrenme fikriyle ve ibadet bilinciyle okursak çalışmamız çok daha verimli olacaktır.

Kaynaklar:
https://synapseweb.clm.utexas.edu/em-cleft
https://www.livescience.com/55114-artificial-synapses...
https://gencgelisim.com/.../32-hatirlamanin-en-guclu-yolu...
(Linkler arızalı)

Mazhar F. GÜR 19.07.2021 (Proje 99)