Neden Beceremeyelim? Negatif Transfer ve Einstellung Etkisi

Öğrenmeyi zorlaştıran kalıplar, Q klavye emekçisi bir kişiyi F klavye karşısında vasıfsızlaştırabilir. Soldan direksiyonlu araç kullanmaya alışan birisi sağdan direksiyonlu araçta ehliyetsiz de kalabilir.

Bir öğrenme, bir diğer öğrenmeyi kolaylaştırıyorsa buna olumlu transfer denir. Bu transferde önceden öğrenilen bilgiler yeni bilgilerin anlamlı ve detaylı öğrenilmesine yardımcı olur. Mesela bisiklet kullanmayı bilen bir kişinin motosiklet kullanmayı öğrenirken yaşadığı kolaylık buna örnek verilebilir. Bu durumun aksi de söz konusu. Alışkanlık çatışması olarak da adlandırılan negatif transfer, önceki bilginin yeni bir öğrenmeyi zorlaştırması olarak açıklanıyor. Uzun yıllar Windows işletim sistemli bilgisayar kullanan bir kişinin birkaç gün macOS işletim sistemli bir bilgisayara geçince zorluk çekmesi; Q klavyeye alışan birisinin bir süre sonra F klavye kullanmakta zorlanması; 10 yıl manuel vitesli bir araba kullandıktan sonra birkaç hafta otomatik vitesli araba içinde sol ayağın olmayan debriyaj pedalını araması, negatif transfer örnekleridir.

Negatif transferde genellikle yeni davranışa aktarılan eski davranışlar hata yapma oranını arttırmaktadır ve böylece aktarılan öğrenme yeni deneyime düzgün bir şekilde uygulanamamaktadır. Bir fırıncı, fırın ekipmanlarını nasıl kullanacağını, hamurun mayalanma süresini, hamurun pişme ayarını bilmektedir. Yeni ürün, yeni tarif veya küçük bir ayar değişimi söz konusu olduğunda fırıncı bu yeni öğrenme sürecinde; hiç hamur işine girişmemiş, eli hamura geri duran birine karşı daha fazla hata yapabilmektedir. Bunun nedeni tecrübeli fırıncının önceki bilgilerini kullanmasında yatmaktadır. Öğrenme sürecinde fırıncı, önceki/yanlış bilgilerini unutmalı ve yeni ekipmanı doğru şekilde öğrenmeye çalışmalıdır. Kaliteli bir öğrenme için öğrenmeyi zorlaştıran önceki bilgiler unutulmalıdır.

Einstellung, Almanca’da “yerleştirme” veya “kurulum” anlamına geldiği gibi, bir kişinin “tutumunu” da ifade ediyor. Einstellung Etkisi ise bir kişinin bir problemi çözmek için geçmişte işe yarayan ve uygulanan bir yönteme saplanıp kalması ve daha etkili, basit ya da yaratıcı bir çözümü görememesi durumudur. 1942 yılında psikolog Abraham S. Luchins’in yaptığı deneyde katılımcılardan bir algoritma ile bir problemin çözümü üzerinde pratik yapmaları isteniyor. İşin alışkanlık seviyesine ulaşmasının ardından aynı problem üzerinde küçük bir ayar değişikliği yapılıyor ve bu katılımcılar basit ama başka bir çözümü kullanmak yerine, pratiklerine saplanıp kaldıkları o karmaşık çözümü tercih ettikleri gözlemleniyor ve pratik yapmayan katılımcılardan daha kötü performans gösteriyorlar. Yani problemleri çözmek için öğrenilen ya da öğretilen herhangi bir algoritma ufak bir ayar değişikliği sonrasında kişinin hata yapmasını kolaylaştırabiliyor.

Einstellung etkisinde beyin, yeniyi, basiti ya da kısa yolu bulmada körleşir. Bir başka deneyde satrançta uzman oyuncuların belirli bir hamle serisinden sonra basit bir çözümü göremedikleri gözlemleniyor. Evet beyin, kişiyi sürekli tanıdık çözümler üzerinde karar almaya yönlendiriyor. Yeni bir yol, yöntem ya da basit bir çözümü bulmak, öğrenmek ve uygulamak yerine enerjiden tasarruf etmek için geçmişe yani alışık olduğu bilgilere yöneltiyor. Böylelikle de eski köye yeni adetin gelmesi bazen zor bazen de imkânsız hale geliyor.

Negatif transfer, hayatın önemli noktalarında kişinin performansını, karar almasını olumsuz yönde etkilemektedir. Bir alışkanlığı silip yerine yenisini koymak kolay gözükmeyebilir. Hatta bir iş yaparken eliniz ya da zihniniz eski alışkanlıklarınıza gidecektir. İçinde bulunduğunuz kültürün alışkanlıkları da sizi pekâlâ yanlışa yönlendirebilir. Altkültür, etki alanına giren her tecrübede yeni olanın öğrenilmesinde kişiye çeşitli zorluklar çıkarır. Yanlış akıl yürütmelerinin norm kabul edildiği körleşmiş toplumda kişi hata üzerine hata yapabilir ve hatalar geniş kabul görebilir. İşte böyle bir ahalide eski olan alışkanlıklardan tutun da arkadaş ortamına varıncaya kadar her türlü etkilenme kişinin doğru kararlar almasını engelleyecektir.

Olması gerekeni zorlaştırabilecek ve her türlü yeteneği körleştirecek alışkanlıklar bir negatif transfer etkisi gösterir. Ev, iş ve sosyal hayata dair yeni stratejiler, fikirler geliştirebilmek; sağlam üretimler yaparak hakikati ayağa kaldırabilmek; yetenekleri daha gözle görülür hale getirebilmek için altkültürde öğrenilen tüm alışkanlıklar bir süre unutulmalıdır. Eski köye yeni adet imkânsız görünüyorsa o zaman sil baştan yeni bir şehir inşa edilmelidir.
Alper A. İLERİGEL
Kaynak:
1-Vikipedya
2-Woltz, Dan J., Gardner, Michael K. and Bell, Brian G. (2000), Negative Transfer Errors in Sequential Cognitive Skills: Strong-but-Wrong Sequence Application, 26(3), 601-635