Nerd müsün Ayvaz mı?

Batı toplumunu diğer toplumlara karşı ekonomik ve sosyal anlamda üstün kılan özelliklerden en önemlisi hayata dair irili ufaklı bütün unsurları isimlendirmesidir. Zayıf toplumların belki bir cümle ile uzun uzun ifade ettiği bir durumu güçlü toplumlar isimlendirmiştir: kolayca ve profesyonelce ifadeler... Dolayısıyla hayatın her alanında profesyonellik hakimdir.

İngilizcede bir veya birkaç alanda uzman olmaya dair birçok terim var. Bunların arasından geek ve nerd ise son 20-30 yılda çok daha fazla kullanılmaya başlandı. İnternetin de yaygınlaşmasıyla sayıları artan geek ve nerdleri tanımak durumundayız.

Geek, bir veya birkaç alan hakkında derinlemesine bilgi sahibi olmaktan keyif alan kimse. Meşgul olduğu konular sanattan, felsefeye, tarihe ve sinemaya kadar uzanabilir. İçinde doğmuş olduğu toplumun ortalama bilgi seviyesinin üzerinde de bilgiye sahiptir geekler. Geekler için Star Wars evrenini detaylıca öğrenmek de bir uzmanlık meselesidir, Ortaçağ Avrupa tarihi de. Bir başka taraftan aynı geek havacılık tarihine ve uçak teknolojisine de merak salabilir. Bir geek Batman filmlerinde ana karakteri oynayan bir oyuncunun Batman çizgi romanına dair sahip olduğu bilgiden çok daha fazla Batman’i tanırken aynı geek üniversite yıllarında tembel bir öğrenci de olabilmektedir.

Bir de nerd diye ayrı bir insan tipi vardır. Onlar da geekler gibi birçok alanda derinlemesine bilgi sahibiyken çok daha zeki ve üretken tiplerdir. Bir nerd, bilgisayar teknolojisine merak saldığında garajına çekilip uygulamalar, yazılımlar yazıp çok zengin olabilir. Nerdlerin de geekler gibi dışarıdan bakıldığında garip davranışları, eşsiz ve tuhaf giyim tarzları olabilir. Küçüklüklerinden beri zeki oldukları için ötekileştirilen nerdlerin sosyal hayatın karmaşasına karşı bağışıklıkları düşük olduğu için ayrıksı ve toplumdan kısmen uzak yaşarlar. Son tahlilde bir geek sahip olduğu onca oyun konsolu ile hava atarken nerd, kendi oyun konsolunu üretmeyi dert edinip yapabilecek bir yeteneğe sahiptir.

Bu iki kavram 1910'lu yıllardan sonra kullanılmaya başlanırken maalesef Türkçe direkt bir karşılığı bulunmuyor. Malumatfuruşluk? Hayır maalesef. Bir toplumda nerd, geek, dork, malumatfuruş, sosyal, asosyal insanlar olacak ki o toplum samimi bir rekabet içinde kendi huzuru için yeni değerler üretsin. Eğer dilimizde geek ve nerd yoksa onları nasıl tanıyabiliriz?

Nerd ve geek kelimeleri bağlamında belki dilimizde yer alan bu iki insan karakterini de bünyesinde barındıran fakat kendisine ve yaşadığı topluma çok daha faydalı, insan olarak ahlaklı ve dürüst ayvaz kelimesini kullanabiliriz. Ayvaz, kendisinden başkası için dertlenmekle beraber, zayıf insanların gölgesinde barınabileceği güçlü, zekice kurgulanmış yapılar da inşa eden kimsedir.

Gazne devleti hükümdarı Gazneli Mahmut'un esas adamı olan Ayvaz'dan gelen ayvaz kelimesini akıllı, zeki, birkaç alanda uzman, birkaç dil bilen, ilmi siyasetle iş yürüten, yapılması gereken şeyi, yapılması gereken zamanda, yapılması gerektiği gibi yapan anlamında kullanıyoruz.

Gelelim bu kavramların ahalimizdeki yerine. Nerd ve geek kelimelerinin yaygınlaşmasıyla internet kültüründe yer eden bu uzmanlık anlayışının ülkemizde yayılması ne kadar mümkün? Özellikle Z kuşağının internet ünlüleri ile tanıdığı birkaç geekten ibaret olan geeklerin sayısı neden artmasın? “Bin bilsen de bir bilene danış.” gibi atasözlerinin olduğu toplumumuzda ilme-bilime olan saygıyı ülkemizde üretilen bilimsel metinlerin kalite ve sayısı ile ölçebiliriz. Artık hemen her gün karşılaştığımız PISA testlerinde 3. Dünya ülkeleriyle yarışan bir ülke olduğumuz gerçeği, kitap okuma oranlarının yüzde 0.1’lerde dolaştığı gerçeği zaten nerd ve ayvazların hatta geeklerin aramızdan çıkmasının çok zor olduğunu gösteriyor. Ülkenin bilim üreten ciddi kurumlarının başına şaka gibi insanların getirildiği bir anlayışla yaşayan toplumumuzda ayvazların, geek ve nerdlerin çıkması ancak özel bir iç kavim anlayışıyla bir araya gelen, “İki günüm eşit olursa bu bana zuldür.” diyebilen, “Bu toplum güzel ve iyi olan bütün değerleri biçti.” derken kendisinden başkası için de dertlenebilenlerin oluşturduğu sık dokulu bir organizasyonla mümkün.

Ahmet A. KEFENOĞLU 24.08.2021 (Proje 99)